Diplomatik ittifaqdan qlobal həmrəyliyə Azərbaycan–İtaliya münasibətləri son illərdə beynəlxalq münasibətlər sistemində ən uğurlu strateji tərəfdaşlıq modellərindən biri kimi qəbul edilir. Bu əlaqələr siyasi dialoq, iqtisadi əməkdaşlıq, enerji təhlükəsizliyi, təhsil, mədəniyyət və humanitar sahələri əhatə etməklə yanaşı, həm də Avropa ilə Cənubi Qafqaz arasında körpü rolunu oynayır. 2025-ci ilin sentyabrında İtaliya Prezidenti Sercio Mattarellanın Azərbaycana rəsmi səfəri bu münasibətlərin inkişafında yeni mərhələnin əsasını qoydu. Prezident İlham Əliyev və Prezident Mattarella arasında aparılan danışıqlar strateji əməkdaşlığın gələcək konturlarını müəyyənləşdirdi və iki ölkə arasında dostluğun daha da möhkəmlənməsinə xidmət etdi. İki dövlət arasındakı münasibətlərin tarixi təkcə son onilliklərə deyil, həm də mədəni və diplomatik ənənələrə söykənir. 1992-ci ildə diplomatik əlaqələrin qurulmasından bu yana Azərbaycan və İtaliya qarşılıqlı etimad, bərabərlik və faydalı əməkdaşlıq prinsipləri üzərində siyasət aparıblar. Əgər 1990-cı illərdə münasibətlər əsasən enerji sektorunda iqtisadi maraqlara söykənirdisə, bu gün əməkdaşlıq çoxşaxəli və kompleks xarakter daşıyır. Strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində tərəflər yalnız qarşılıqlı enerji asılılığı deyil, həm də elmi, texnoloji və mədəni sintezə əsaslanan yeni əməkdaşlıq formatı qurublar. Azərbaycanın Avropaya inteqrasiya prosesində İtaliyanın rolu xüsusilə mühümdür. İtaliya həmişə Azərbaycanın suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və beynəlxalq hüquqa əsaslanan siyasətinə sadiq mövqe nümayiş etdirib. Bu, həm siyasi, həm də diplomatik baxımdan iki ölkə arasında dərin etimad mühiti yaradıb. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, İtaliya Azərbaycanın Avropadakı ən etibarlı tərəfdaşlarından biridir və bu dostluq zamanın sınaqlarından uğurla keçmişdir. Enerji sahəsində əməkdaşlıq iki ölkə arasında münasibətlərin strateji əsasını təşkil edir. Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə Azərbaycan qazının Avropaya, o cümlədən İtaliyaya çatdırılması qlobal enerji təhlükəsizliyində mühüm hadisə oldu. TAP təkcə iqtisadi layihə deyil, həm də siyasi sabitliyin təminatına yönəlmiş beynəlxalq əməkdaşlıq simvoludur. İtaliya bu layihənin həyata keçirilməsində əsas dəstəkçi ölkələrdən biri kimi çıxış edərək, Cənub Qaz Dəhlizinin strateji əhəmiyyətini tam dərk etmişdir. Bu layihə sayəsində Azərbaycan Avropanın enerji təchizatında sabitlik və etibarlılıq təmin edən əsas tərəfdaş kimi tanınır. Bununla yanaşı, Azərbaycan və İtaliya enerji diplomatiyasını yaşıl keçid siyasəti ilə birləşdirir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafına xüsusi önəm verir. Xəzər dənizində günəş və külək stansiyalarının yaradılması, yaşıl enerji zonalarının formalaşdırılması İtaliya şirkətləri üçün də yeni əməkdaşlıq imkanları açır. İtaliyanın texnoloji potensialı və Azərbaycanın enerji infrastrukturu bu sahədə bir-birini tamamlayır. Gələcəkdə iki ölkə arasında enerji transformasiyası, ekoloji texnologiyalar və “ağıllı şəhər” layihələri üzrə əməkdaşlığın dərinləşməsi gözlənilir. Təhsil və mədəniyyət sahəsindəki əlaqələr Azərbaycan–İtaliya münasibətlərinin humanitar əsasını təşkil edir. ADA Universitetində yaradılmış İtaliya–Azərbaycan Universiteti bu baxımdan strateji layihə hesab olunur. Burada tələbələr həm Azərbaycan, həm də İtaliya ali təhsil sisteminin ən müasir metodologiyasını öyrənir, iki ölkə arasında elmi və mədəni əlaqələrin inkişafına töhfə verirlər. Universitetdə fəaliyyət göstərən fakültələr memarlıq, mühəndislik, dizayn, kənd təsərrüfatı texnologiyaları və biznesin idarə olunması kimi gələcəyin ixtisaslarına yönəlib. Bu təşəbbüs təkcə təhsil layihəsi deyil, həm də iki ölkə arasında intellektual və mədəni inteqrasiyanın bariz nümunəsidir. Mədəni əməkdaşlıq sahəsində də mühüm addımlar atılır. Azərbaycanın zəngin mədəni irsi İtaliyada böyük maraq doğurur. Roma, Milan və Florensiyada keçirilən “Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri” iki xalq arasında mədəni bağların möhkəmlənməsinə xidmət edir. Eyni zamanda, İtaliya muzeylərində Azərbaycan incəsənətinə həsr olunmuş sərgilər təşkil edilir. Bu mədəni körpü xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşma və dostluğun təməlini daha da möhkəmləndirir. İqtisadi əlaqələr baxımından İtaliya Azərbaycanın ən böyük ticarət tərəfdaşı olaraq qalır. 2024-cü ildə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 11 milyard ABŞ dollarını ötüb. Bunun böyük hissəsini enerji ixracı təşkil etsə də, qeyri-neft sektoru üzrə əməkdaşlıq da yüksələn xətlə inkişaf edir. Kənd təsərrüfatı, turizm, sənaye, qida texnologiyaları və tekstil sahələrində qarşılıqlı investisiya təşəbbüsləri həyata keçirilir. Bu, iki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlığın təkcə enerji asılılığından ibarət olmadığını, çoxşaxəli və dayanıqlı tərəfdaşlıq modelinə çevrildiyini göstərir. Azərbaycan–İtaliya əlaqələrinin gücü həm də regional sabitliyə verdiyi töhfədə özünü göstərir. Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli və regionda yeni geosiyasi reallığın formalaşmasından sonra İtaliya Azərbaycanın sülh təşəbbüslərini dəstəkləyən ölkələrdən biridir. Roma hökuməti Cənubi Qafqazda sabitlik və əməkdaşlıq mühitinin bərqərar olmasının Avropa üçün strateji əhəmiyyət daşıdığını qəbul edir. Bu baxımdan, İtaliya Azərbaycanın sülh və təhlükəsizlik siyasətinə mühüm diplomatik dəstək verir. Avropa İttifaqı çərçivəsində də İtaliya Azərbaycanın etibarlı tərəfdaşıdır. Avropa enerji bazarında Azərbaycanın payının artması, Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi və enerji diplomatiyasının güclənməsi İtaliyanın dəstəyi ilə reallaşır. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, İtaliya Azərbaycanın Avropadakı əsas strateji körpüsüdür və bu körpü qarşılıqlı maraqlara, dostluğa və qarşılıqlı hörmətə əsaslanır. İki ölkə arasında turizm sahəsində əməkdaşlığın da genişlənməsi diqqətəlayiqdir. Azərbaycan İtaliya turistləri üçün cazibədar istiqamətə çevrilib. Bakı, Şəki, Qəbələ və Qobustan kimi tarixi-mədəni məkanlar italyan ziyarətçilər tərəfindən böyük maraqla qarşılanır. Eyni zamanda, İtaliyada Azərbaycan turizm şirkətləri və mədəniyyət nümayəndəlikləri fəaliyyətlərini genişləndirir. Bu, mədəni diplomatiyanın effektiv alətlərindən biri kimi çıxış edir. Nəticə etibarilə, Azərbaycan–İtaliya münasibətləri bu gün sadəcə iki ölkə arasındakı əməkdaşlıq çərçivəsini aşaraq, yeni qlobal həmrəylik platformasına çevrilib. Enerji təhlükəsizliyi, təhsil diplomatiyası, mədəni inteqrasiya və iqtisadi tərəfdaşlıq istiqamətlərində atılan addımlar bu strateji ittifaqın uzunmüddətli xarakterini təsdiqləyir. Prezident İlham Əliyev və Prezident Sercio Mattarellanın qarşılıqlı səfərləri iki ölkə arasında münasibətlərin gələcəyini müəyyən edən əsas siyasi hadisələrdən biridir. Bu münasibətlər yalnız diplomatik müstəvidə deyil, xalqların qəlbində də dostluq, etimad və qarşılıqlı hörmət üzərində qurulub. Azərbaycan və İtaliya bu gün birgə səylərlə Avrasiyada sabitlik, tərəqqi və mədəni yaxınlaşmanın nümunəsini yaradırlar. Bu əməkdaşlıq modeli beynəlxalq diplomatiyada yeni bir mərhələnin – qarşılıqlı etimad və strateji müttəfiqliyin – ən parlaq göstəricisidir.