Azərbaycan iqtisadiyyatında çox maraqlı bir paradoks var: sahibkar çoxdur, amma sahiblik azdır.
Yəni minlərlə insan bizneslə məşğuldur, amma çox azı öz işinə sahib kimi yanaşır — planla, təhlillə, məsuliyyətlə və uzunmüddətli baxışla.
Bu paradoksun kökü haradadır? Cavab sadədir: təhsildə.

Təhsilsiz sahibkarlıq – riskli sərmayə.
Ölkədə sahibkarlıq təşəbbüsləri artıb, amma çox zaman bu təşəbbüslər elmi və iqtisadi əsasdan uzaqdır.
Əksər yeni bizneslər bazarın tələbinə deyil, “dəbdə olan” sahələrə yönəlir. Kimsə kafe açır, çünki qonşusu da açıb. Başqası mağaza açır, çünki “bazar var” deyirlər. Amma çox az adam biznes planı tərtib edir, risk analizi aparır və ya xərclər strukturunu öyrənir.
Bu da nəticə etibarilə “sahibsiz sahibkarlıq” yaradır — yəni biznes var, amma menecment mədəniyyəti yoxdur.

Təhsil və biznes: iki ayrı planet
Sahibkarlıq mədəniyyətinin formalaşması üçün iqtisadi və idarəetmə bilikləri təməl şərtdir. Amma bugünkü təhsil sistemi hələ də nəzəri biliklərlə real bazar arasındakı uçurumu aradan qaldıra bilmir.
Universitetlərdə biznesin psixologiyası, bazar davranışı, rəqabət etikası kimi dərslər ya yoxdur, ya da formal şəkildə tədris olunur.
Məhz bu səbəbdən gənc məzunlar “biznes” dedikdə hələ də yalnız pul qazanmaq anlayışını görürlər, halbuki sahibkarlıq – dəyər yaratmaq, məsuliyyət daşımaq və dayanıqlılıq təmin etmək deməkdir.

Nümunə: Kiçik ölkələr, böyük sahibkarlar
Sinqapur, Estoniya və İsrail kimi ölkələrdə sahibkarlığın əsasını təhsil və texnoloji bilik təşkil edir.
Bu ölkələrdə məktəbdən etibarən uşaqlara layihə əsaslı düşünmə, komanda işi, bazar təhlili və maliyyə savadlılığı öyrədilir.
Nəticədə həmin cəmiyyətlərdə hər bir gənc yalnız işçi olmağa yox, həm də yaradıcı sahibkarlığa hazır yetişir.
Azərbaycan üçün bu model həyati əhəmiyyət daşıyır. Çünki kiçik bazar və məhdud resurs şəraitində yalnız ağıllı sahibkarlar ölkəni böyüdə bilər.

Biznesin beyni: İqtisadi düşüncə
Sahibkarlıq yalnız “iş açmaq” deyil – bu, ekosistem yaratmaqdır.
Əgər iqtisadi mühitdə düşünən, hesablamağı bacaran və bazarı anlayan insanlar çoxalmasa, heç bir dövlət proqramı real nəticə verməyəcək.
Məhz bu nöqtədə təhsilin rolu həlledicidir: təhsil sahibkarlığın beyin mərkəzidir.
Əgər biz sahibkarı yalnız “vergi ödəyici” kimi görürüksə, onu inkişafın tərəfdaşına çevirmək mümkün deyil.
Bu yanaşma dəyişməlidir — dövlət sahibkara nəzarət edən yox, tədris edən və istiqamət verən tərəf olmalıdır.

Gələcəyin istiqaməti: İqtisadi maarifləndirmə
Azərbaycan üçün bu mərhələdə ən vacib addımlardan biri – təhsil sistemində iqtisadi və sahibkarlıq düşüncəsini gücləndirməkdir.
Bu, məktəblərdə iqtisadiyyat dərsinin əlavə edilməsi ilə məhdudlaşmamalıdır.
Məqsəd – gənclərdə təşəbbüskarlıq instinktini oyatmaqdır.
Universitetlərdə tələbələr yalnız biznes plan yazmağı deyil, həm də reallıqda onu həyata keçirməyi öyrənməlidirlər.
Əgər təhsil sahibkarlığı öyrətmirsə, iqtisadiyyat heç vaxt tam formalaşmayacaq.

Nəticə: Sahib olmaq mədəniyyəti
Azərbaycanın gələcəyi sahibkarların sayında deyil, onların düşüncə tərzində gizlidir.
Sahibkarlıq yalnız iqtisadi fəaliyyət deyil – bu, düşüncə mədəniyyətidir.
Əgər bu mədəniyyət təhsillə formalaşmasa, hər bir biznes müvəqqətidir.
Ona görə də bu gün qarşımızda sadə, amma fundamental bir sual durur:
Biz sahibkarlığı öyrədirik, yoxsa sadəcə sahib olmağa çalışırıq?

Rəşad Əhmədzadə,

İqtisadçı ekspert