Sürət, Zərbə, Sinerji və İndi – Böyük Sual
Hər ölkənin tarixində bir dönəmlik yüksəliş olur. Azərbaycanın iqtisadi yüksəlişi isə başlanğıc nöqtəsini 2006-cı ildə tapdı. Həmin il iqtisadiyyat təkcə böyümədi — çox sürətlə irəli atıldı.
Neft gəlirlərinin ilk böyük dalğası ölkəyə daxil olanda ölkə birdən-birə iki şey qazandı: pul və özünə inam.

2006–2008: Sürət dövrü
Bu illər bir növ iqtisadi bahar idi.
İnfrastruktur partlayışı, sosial layihələr, tikinti sektoru, iri investisiyalar…
İqtisadi göstəricilər iki rəqəmli artımı rahatlıqla görürdü.
Bu dövrün ən vacib özəlliyi nə idi?
Pul hələ dünyada ucuz idi. Azərbaycan isə yeni neft gəlirləri ilə dolu idi.
Kapital həm xaricdən gəlirdi, həm içəridə sürətlə dövr edirdi.

2008: Dünyanı silkələyən böhran, bizdə isə sadəcə cızıq
2008-ci ildə dünya iqtisadiyyatı yerindən qopdu. Banklar çökdü, nəhəng şirkətlər buxarlandı, qlobal sistem donduruldu.
Amma Azərbaycan nə etdi?
— çökmədi,
— dağılıb getmədi,
— çağırışa tab gətirdi.
Niyə?
Çünki büdcə yastığı var idi, rezervlər güclü idi, iqtisadiyyatın yükü hələ əsasən dövlətin çiynində idi.
Azərbaycanın iqtisadiyyatı bu qlobal təkanın altından sadəcə cızıq almış kimi çıxdı.

2014: Dərin yara, uzun ağrı
2014-cü ildə isə dünya deyil — Azərbaycan silkələndi. Neft qiyməti sürətlə enəndə ölkənin gəlir sütunu birdən çökdü.
Bu dəfə:
• manata iki devalvasiya dəydi,
• banklar təzyiq altında qaldı,
• əhalinin psixoloji etimadı zədələndi,
• biznes riskdən qaçmağa başladı,
• kapital axını zəiflədi.
2008-də dünya təkan verdi, Azərbaycan dözdü.
2014-də isə Azərbaycan təkan aldı və dərin iz qaldı.
Bu iz bu gün də iqtisadi davranışlarda yaşayır: ehtiyatlılıq, riskdən qaçma, sərmayənin donması, pulun istehlaka yönəlməsi və s.

2017–2020: Birinci xanımın təşəbbüsləri – sinerji dövrünün başlanğıcı
Ölkənin yumşaq siyasət tonunu, sosial dialoqu, humanist layihələri bu dövrdə fərqli bir dinamika aldı.
İstər regional layihələr, istər sosial memarlıq, istərsə də modern institutların təşkili baxımından ölkə yeni sinerji xəttinə keçdi.
Dövlət aparatının davranışı daha çevik və sosial yönümlü xətt aldı.
Bu, iqtisadiyyata da öz təsirini göstərdi:
— stabillik gücləndi,
— makro göstəricilər bərpa edildi,
— müharibədən sonrakı yeni imkanlar açıldı.
Bu sinerji müəyyən mənada iqtisadi “rehabilitasiya mərhələsi” idi.
Ölkə 2014 yarasından çıxmaq üçün enerji toplayırdı.

2022–2024: Dünya dəyişdi, suallar çoxaldı
Pandemiyanın ardından dünya iqtisadiyyatı tanınmaz hala gəldi.
Geosiyasət sərtləşdi.
Bütün regionlarda risklər artdı.
Böyük güclər enerjiyə, logistikaya, qlübal ticarətə yenidən nəzarət etməyə başladı.
Azərbaycan isə çox düzgün xətt seçdi:
— dəhlizlər,
— enerji təhlükəsizliyi,
— güclü regional mövqe,
— post-müharibə iqtisadi inteqrasiyası.
Amma bir sual qaldı:
İndiki güc, sabahkı təhlükəsizliyi təmin edir, bəs uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlığı təmin edirmi?

2026 Büdcəsi və Fiskal Planlar: Gələcəyə dair Böyük Sual
2026-cı il üçün nəzərdə tutulan büdcə və fiskal tənzimləmə planlarına baxanda bir şey diqqəti çəkir:
— artan xərclər,
— genişlənən fiskal öhdəliklər,
— sosial yükün böyüməsi,
— infrastrukturun yenidən genişlənməsi.
Bunlar pis deyil.
Bunlar inkişaf istəyinin göstəricisidir.
Amma sual budur:
Bu büdcə modelini daşıyan iqtisadi fundament kifayət qədər möhkəmdirmi?
2006–2008 sürətini,
2008 dözümlülüyünü,
2014 dərsini,
2017–2020 sinerjisini və 2026 ambisiyasını toplayanda ortaya bir böyük sual çıxır:
Biz sürəti artırırıq, amma yolun konturlarını kifayət qədər aydın görürükmü?
İqtisadiyyat yalnız pulu xərcləməklə böyümür.
İqtisadiyyat ritmlə, davranışla, güvənlə, strukturla böyüyür.
Bu gün Azərbaycanın qarşısında duran əsas məsələ budur:
Əldə olunan güc sabitlik üçün yetərli olacaq, yoxsa növbəti təkan bizi yenidən hazırlıqsız yaxalayacaq?
Bu sualı vermək panika deyil…

Rəşad ƏHMƏDZADƏ,

İqtisadçı-ekspert